Nova Stilo: 5. Gender

For all the wonderful things Esperanto has shown to the world, its handling of gender is a complete mess. This is mostly due to conventions of the 19th Century (when Esperanto was created), but also by the underlying model, which is the German.

In many languages, words themselves have a gender. This gender is not strictly related to function: In German, spoon, fork, and knife are masculine, feminine, and neutral respectively. Esperanto doesn’t have any of that, as doesn’t English, which makes it much easier to learn those two languages.

Yet, Esperanto doesn’t do without gender entirely. Worse, its handling of gender is internally inconsistent.

First, we have the pronouns. While most pronouns come in ungendered varieties, the third person singular is gendered like in English. Li, ŝi, ĝi are rough equivalents of he, she, and it. As in old style use of English, li is also used when the gender of the person referred to is unknown or irrelevant. In English, contemporary use works awkwardly around the latter by using “he or she” or “they” instead of the old “he.”

Second, we have words that imply gender. Esperanto has a feminine suffix, -in (borrowed from German) which turns any word into its feminine equivalent. For some words, the masculine equivalent is the word without suffix. Patro means father; patrino is the feminine version, mother. This is true for a series of words, mostly family relations (kuzo - cousin, filo - son, etc.) and titles (reĝo - king, grafo - count). For these words, there is no gender-neutral variant at all.

Third, we have words that are neutral. Professions and professional titles are such: doktoro - doctor (both male and female), instruisto - teacher (again, both). You can use the suffix -in to indicate a female teacher (which would be an instruistino), but there is no way to indicate a male doctor except for adding an adjective.

Fourth, we have the words of animals. Oddly, they are neutral unless specifically male or female. Generally, to indicate the male variant of an animal, the use of the pseudo-prefix vir- is advised. Viro is the Esperanto word for “man” (as in adult male member of the species Homo Sapiens), so it’s really not very apt as a prefix. Sadly, the actual word for male, maskla, does not lend itself to prefixing.

Kicked off by the social justice and feminist movements, many modern languages have grappled with gender-neutral and gendered expression. What Nova has learned from all this is that consistent use of gender is important, and that gender is inconsistently and even rarely important. That is, creating a whole system just to express something that is irrelevant most of the time is silly. Nova, as a consequence abolishes the gender structure of Esperanto and replaces it with a much simpler one.

First, the pronouns. In Nova, the preferred third person singular pronoun is the gender-neutral li. Notice that in Esperanto, li has a dual function. Instead of keeping its gendered function and being augmented by a new gender-neutral pronoun (often “ri” is used), in Nova li becomes the norm. The gendered ŝi (written xi) can still be used, and the new “gi” is added for the masculine form, but they are both discouraged.

Second, no word ever implies gender. A new suffix is created to specify male gender, -uq, and all formerly male roots become neutral. Patro now means “parent”. To specify mother and father, one uses patrino and patruqo. Where in the past the female version implied the wife of a ruler, modern usage cannot follow. Where reĝo meant king and reĝino queen (the wife of a king), Nova uses the word for spouse (edzo) as a suffix. Redjo is either a queen or king, the spouse of a redjo is a redjedzo. Henry VIII was a redjo or redjuqo. Anne Boleyn was his redjedzo or redjedzino. Queen Elizabeth (I or II) was a redjo or redjino, while Prince Philip would be a redjedzo or redjedzuqo.

Third, the availability of a male suffix allows specifying a male version of a profession. An instruistuqo is a male teacher. Just like in English, where the distinction between male and female in a profession is mostly irrelevant, Nova most of the time doesn’t care about gender. If someone cares, they have to do the extra work to specify.

Fourth, the male suffix is available to animals, as well. This was the odd use of the human prefix can be discontinued. Is a virĉevalo a human/horse hybrid (a centaur), or a male horse? In Nova, one is a virqevalo, the other a qevaluqo.

Malgraŭ omniuj benoj kiujn Esperanto donis al la mondo, ĝia sinteno pri genro estas kaosa. Kaŭzis tion ĉefe la konvencioj de la dekoka jarcento (kiam Esperanto kreiĝis), sed ankaŭ la fona genra modelo, kiu estas la germana.

En multaj lingvoj, vortoj mem havas genron. Ĉi tiu genro ne rekte rilatas al funkcio: En la germana, la kulero, la forko, kaj la tranĉilo estas maskla, ina, kaj neŭtra respektive. Esperanto havas nenio el tio, same ol la angla, kio ege plifaciligas lernadon de tiuj ĉi du lingvoj.

Tamen Esperanto ne forgesas pri genro entute. Malpli bone, ĝia uzado de genro estas interne mallogika.

Unue, konsideru la pronomojn. Ĉiu pronomo krom la tria singulara estas sengenra kiel en la angla. Li, ŝí, kaj ĝi estas maskla, ina, kaj neŭtra. Oni ankaŭ uzas "li" por neŭtra, sed homa pronomo, kiam oni ne scias la sekson de priparolato aŭ kiam ĝi ne gravas.

Due, estas vortoj kiuj implicas sekson. Esperanto havas genran (inan) pronomon, kiun ĝi pruntis de la germana kaj kiu igas ĉiun vorton inan. Por kelkaj vortoj, la maskla ekvivalento estas la nuda radiko. Patro estas maskla, patrino estas ina. Tio veras por familiaj kaj titolaj vortoj, kiel kuzo, filo aŭ reĝo, grafo. Ne ekzistas neŭtra varianto por ĉi tiuj vortoj.

Trie, kelkaj vortoj estas neŭtraj. Profesiaj vortoj kaj profesiaj titoloj estas tiaj: doktoro estas kaj maskla kaj ina, same kiel instruisto ktp. Vi povas krei inan version de la vorto, sed ne ekzistas maskla kaj oni devas uzi ĉi tiun adjektivon por indiki sekson.

Kvare, bestoj normale estas neŭtraj. Oni indikas inan version per uzado de la sufikso -in, dum oni strangege uzas la pseŭdo-prefikson vir- por indiki masklan version kiam necese. Sed la vorto viro celas masklan plenkreskan anon de la speco homo sapiens, do ĝi estas maltaŭga indikilo de sekso. Oni uzas ĝin ĉar la pli taŭga indikilo, la radiko maskl-, ne taŭgas sone kiel prefikso.

La movadoj feminisma kaj soci-justeca puŝis modernajn sociojn al trovi manieroj sin esprimi sengenre aŭ konscie genre. Nova lernis pri ĉi tiuj movadoj kaj puŝadoj kaj decidis ke logika uzado de genro gravas, kaj ke uzado de genro estas kutime malgrava. Tio estas, malindas krei tutan sistemon por esprimi ion kio kutime estas malgrava. Nova, do, malestigas la Esperantan komplikecon kaj anstataŭigas ĝin per io ege pli simpla.

Unue, pronomoj. En Nova, la preferata triapersona singulara pronomo estas sengenra "li". Nova prenas la sengenran parton de la pronomon kaj uzas ĝin ĝenerale, anstataŭ preferi novan sengenran kaj plej oftan novan pronomon ("ri"). Oni daŭre povas uzi genran ŝi (skribita xi), sed kiel pri la nova pronomo maskla, "gi", oni prefere indikas sekson alimaniere.

Due, neniu vorto implicas sekson. Nova sufikso estas uzata por indiki masklecon, -uq (-uĉ en la Esperanta), kaj ĉiu maskla radiko nun estas neŭtra. Patro nun estas maskla aŭ ina. Malsamseksaj gepatroj estas patrino kaj patruqo. Kiam pasinte ina varianto de titolo indikis edzino de titolhavanto kiu ne havis la titolon mem, en Nova oni uzas la sufiksan -edzo. Kie reĝo estis maskla kaj reĝino simple la edzino de reĝo, en Nova redjo estas aŭ maskla aŭ ina, dum la edzo de redjo estas (suprize?) redjedzo. La angla reĝo Henriko la 8-a estis redjo (aŭ redjuqo). Anne Boleyn estis lia redjedzo (aŭ redjedzino). Elizabeto la 1-a (kaj 2-a) esti/as redjo aŭ redjino, dum Princo Filipo estus ŝia redjedzo aŭ redjedzuqo.

Trie, havebleco de maskla sufikso -uq ebligas kreadon de maskla varianto de profesio aŭ profesia titolo. Instruistuqo estas maskla instruisto. Oni ne kutime koncernas sin pri sekso de profesiisto, kaj se oni konsideras tion grava, oni aldonu sufikson.

Kvare, havebleco de maskla sufikso ankaŭ malestigas uzadon de prefiksa vir-, kiu ĉiam estis abomenaĵo. Ni nun scias, ke virĉevalo estas centaŭro kaj ne maskla ĉevalo, kiu en Nova estas qevaluqo.

Malgrau omniu benoy kiu Esperanto donis al mondo, jia sinteno pri genro estas kaosa. Kauzis tio qefe konvencioy de dekoka yarcento (kitempe Esperanto kreidjis), sed ankau jia fona genra modelo, kiu estas la germana.

En multa lingvoy, vortoy mem havas genron. Hiu genro ne rekte rilatas al funkcio: En germana, kulero, forko, y tranqilo estas uqa, ina, y neutra respektive. Esperanto havas nenio el tio, same angla, kio ege plifaciligas lernado de hiu du lingvoy.

Tamen Esperanto ne forgesas pri genro entute. Malpli bone, jia uzado de genro estas interne mallogika.

Une, konsideru pronomoy. Omniu pronomo krom tria singulara estas sengenra ez en angla. Li, ŝí, y ĝi estas uqa, ina, y neŭtra. Oni ankau uzas “li” por neutra, sed homa pronomo, kikaze oni ne scias sekso de priparolato au kikaze ji ne gravas.

Due, estas vortoy kiu implicas sekso. Esperanto havas genra (ina) pronomo, kiu ji pruntis de germana y kiu igas omniu vorto ina. Por kelka vortoy, maskla ekvivalento estas koncerna nuda radiko. Patro estas maskla, patrino estas ina. Tio veras por familia y titola vortoy, ekzemple kuzo, filo au reĝo, grafo. Ne ekzistas neutra varianto por hiu vortoy.

Trie, kelka vortoy estas neutra. Profesia vortoy y profesia titoloy estas titipa: doktoro estas kaj uqa kaj ina, same instruisto ktp. Vi povas krei ina versio de vorto, sed ne ekzistas uqa y oni devas uzi adyektivo “maskla” por indiki sekso.

Kvare, bestoy normale estas neutra. Oni indikas ina versio per uzado de sufikso -in, dum oni strangege uzas pseudo-prefikso vir- por indiki uqa versio kikaze necesas. Sed vorto viro celas maskla plenkreska ano de speco homo sapiens, do ji estas maltauga indikilo de sekso. Oni uzas ji qar pli tauga indikilo, radiko maskl-, ne taugas sone ez prefikso.

Movadoy feminisma y soci-yusteca puxis moderna socioy al trovi manieroy mem esprimi sengenre au konscie genre. Nova lernis pri hiu movadoy y puxadoy y decidis ke logika uzado de genro gravas, y ke uzado de genro estas kutime malgrava. Tio estas, malindas krei tuta sistemo por esprimi io kio kutime estas malgrava. Nova, do, malestigas Esperanta komplikeco y anstatauigas ji per io ege pli simpla.

Une, pronomoy. En Nova, preferata triapersona singulara pronomo estas sengenra “li”. Nova prenas sengenra parto de tiu pronomo y uzas ji djenerale, anstatau preferi nova sengenra y pley ofta nova pronomo (“ri”). Oni daure povas uzi genra ŝi (skribita xi), sed ez pri nova pronomo maskla, “gi”, oni prefere indikas sekso alimaniere.

Due, neniu vorto implicas sekso. Nova sufikso estas uzata por indiki maskleco, -uq (-uĉ en Esperanto), y omniu maskla radiko nun estas neutra. Patro nun estas uqa au ina. Malsamseksa gepatroy estas patrino y patruqo. Kikaze pasinte ina varianto de titolo indikis edzino de titolhavanto kiu ne havis tiu titolo mem, en Nova oni uzas sufiksa -edzo. Kikaze reĝo estis uqa y reĝino simple edzino de reĝo, en Nova redjo estas au maskla au ina, dum edzo de redjo estas (suprize?) redjedzo. Angla reĝo Henriko 8-a estis redjo (au redjuqo). Anne Boleyn estis lia redjedzo (au redjedzino). Elizabeto 1-a (y 2-a) esti/as redjo au redjino, dum Princo Filipo estus xia redjedzo au redjedzuqo.

Trie, havebleco de uqa sufikso -uq ebligas kreadon de uqa varianto de profesio au profesia titolo. Instruistuqo estas uqa instruisto. Oni ne kutime koncernas mem pri sekso de profesiisto, y se oni konsideras tio grava, oni aldonu sufikso.

Kvare, havebleco de uqa sufikso ankau malestigas uzado de prefiksa vir-, kiu omnitempe estis abomenajo. Ni nun scias, ke virqevalo estas centauro y ne uqa qevalo, kiu en Nova estas qevaluqo.