Nova Stilo: 9. Additions

As we have seen in the article on correlatives, the basic idea in Nova is to take what is best about Esperanto and make it even better. Among the best ideas of Esperanto is its set of regular prefixes and suffixes the greatly simplify the vocabulary. Two really good examples of this are descendants and professions, respectively marked by the suffixes -id and -ist.

In the case of the former, a plethora of words indicating the offspring of especially animals are replaced (in Esperanto) by the name of the animal with the suffix -id. A kitten is a katido, because a cat is a kato. You can guess that a ĉevalido is a foal, while a chick is a kokido. A puppy is a hundido, a calf a bovido and so on. This works also with animals whose offspring doesn’t have a special name in English. A spider crawling, whatever its real name, is an araneido in Esperanto.

While many languages (including Esperanto) use suffixes like -ist (as in geologist, arborist, psychologist), Esperanto exclusively uses the suffix. This makes it much easier to know (instead of assume) the name of a profession. If you know that electricity is elektro, you know an electrician (notice the irregular ending) is elektristo. English has teacher, Esperanto has instruisto. A soldier is a militisto, because war is milito.

Nova greatly loves these suffixes (or prefixes) and proposes to adopt more. Since everybody has ideas for suffixes based on their preferences, Nova picks those suffixes that have either (or both) of these properties:

They simplify the number of roots and words considerably. For example, Nova has the suffix -osm to indicate a non-private event tied to the word it modifies. A birthday party, hence, is a naskosmo. In Esperanto, that would be "naskotaga festo." So far, we haven't saved much, since the word naskotaga festo is not more complex than naskosmo. But consider the word "funebro" for a funeral. In Nova, that becomes mortosmo. If there is an acutal casket, it might be more precisely entombosmo. Here we also see that using the word "festo" as suffix doesn't work, since a funebro is not a festo, since that would be a celebration or a party.

They simplify understanding of the meaning of a word that belongs to a particular culture or remove ambiguity about the area in which it applies. Such a suffix is -anj (from manĝi, to eat), which indicates something edible, in particular a specialty of a particular culture or region. Take for instance the Mexican taco. That would be phonetically tako in Esperanto, but that conflicts with some currency by that name. Using the word takajno instead allows identification of the thing as an edible entity. Notice also that in this case, the root tak- cannot be separated from the suffix -anj, since the meaning is indeterminate.

Kiel ni vidis en la artikolo pri la novaj tabelvortoj, la baza ideo de Nova estas preni kio plej bonas pri Esperanto kaj igi ĝin eq pli bona. Inter la plej bonaj ideoj de Esperanto estas ĝia aro da regulaj prefiksoj kaj sufiksoj kiuj ege simpligas la vortaron. Du bonegaj ekzemploj estas idoj kaj istoj.

En multaj lingvoj, idoj de precipe bestoj havas apartan nomon. Kitten estas katido en la angla, dum Küken estas kokido en la germana kaj ĉevalido estas puledro en la itala. Neniu el tiuj vortoj rilatas al la lingva plenkreska ekvivalentoj, "cat", "Huhn", kaj "cavallo" respektive. En la Esperanta, oni ne nur ekkonas signifon de id-vorto tuj el kono de radiko, oni ankaŭ povas antaŭvidi tiun id-vorton mem sen diveni.

Simila situacio okazas kun profesioj, kies sufikso -ist estas regula. Multaj lingvoj havas sufikson por profesioj, sed ĝi ne estas sola kaj kutime estas nombro da esceptoj. Konsideru la vorton instruisto, kiu estas teacher en la angla, insegnante en la itala, Lehrer en la germana, kaj éducateur en la franca.

Nova ege ŝatas ĉi tiujn sufiksojn (aŭ prefiksojn) kaj proponas adopti pli. Ĉar ĉiu havas ideojn pri indaj afiksoj surbaze de persona prefero, Nova nur elektas tiujn kiuj havas jenajn ecojn:

    Ili malplimultigas la nombron da radikoj multe. Ekzemple, Nova uzas la sufikson -osm por indiki eventon malprivatan. Naskotaga festo do estas nask(otag)osmo. Dum tiu ne estas granda ŝparo, konsideru la vorton "funebro" kiu estas mortosmo en Nova.

    Ili simpligas la komprenon de vorto prenita el specifa kulturo aŭ regiono. Ekzemplo estas la sufikso -anj (el radiko manĝ-), kiu indikas ion manĝeblan. Consider la meksikian "taco" kiu skribiĝus tako Esperante. Nu, jam ekzistas tako en la lingvo, kaj temas pri monunuo. La vorto takanjo kaj indikas ke ne temas pri reuzado de la sama radiko, kaj ke temas pri manĝaĵo.

Kiel ni vidis en artikolo pri nova tabelvortoy, baza ideo de Nova estas preni kio pley bonas pri Esperanto y igi ji eq pli bona. Inter pley bona ideoy de Esperanto estas jia aro da regula prefiksoy y sufiksoy kiu ege simpligas vortaro. Du bonega ekzemploy estas idoy y istoy.

En multa lingvoy, idoy de precipe bestoy havas aparta nomo. Kitten estas katido en angla, dum Küken estas kokido en germana y qevalido estas puledro en itala. Neniu el tiu vortoy rilatas al lingva plenkreska ekvivalentoy, “cat”, “Huhn”, y “cavallo” respektive. En Esperanta, oni ne nur ekkonas signifo de id-vorto tuy el kono de radiko, oni ankau povas antauvidi tiun id-vorto mem sen diveni.

Simila situacio okazas kun profesioy, kies sufikso -ist estas regula. Multa lingvoy havas sufikso por profesioy, sed ji ne estas sola y kutime estas nombro da esceptoy. Konsideru vorto instruisto, kiu estas teacher en angla, insegnante en itala, Lehrer en germana, y éducateur en franca.

Nova ege xatas hiu sufiksoy (au prefiksoy) y proponas adopti pli. Qar omniu havas ideoy pri inda afiksoy surbaze de persona prefero, Nova nur elektas tiuy kiu havas sekva ecoy:

Ili malplimultigas nombro da radikoy multe. Ekzemple, Nova uzas sufikso -osm por indiki evento malprivata. Naskotaga festo do estas nask(otag)osmo. Dum tiu ne estas granda xparo, konsideru vorto "funebro" kiu estas mortosmo en Nova.

Ili simpligas kompreno de vorto prenita el specifa kulturo au regiono. Ekzemplo estas sufikso -anj (el radiko mandj-), kiu indikas io mandjebla. Consider meksikia "taco" kiu skribidjus tako Esperante. Nu, yam ekzistas tako en lingvo, y temas pri monunuo. Vorto takanyo kay indikas ke ne temas pri reuzado de sama radiko, kay ke temas pri mandjajo.