Kiu Volas Legi Traduko de Krea Bitmona Eseo Enen Esperanto

Mi ne tre bedauras multo en vivo, sed ekscii pri Bitmono en 2011 y fari nenio pri mia sciado estas ega bedaurindajo. Mi decidis ke anstatau hontidji pri mia stulteco, indus ke mi lernu pli y provu kompreni kivoye hiu mono funkcias, y kivoye oni povas uzi ji.

Dum mia lernado, kiu ankau fluis enen artikolo en angla lingvo, mi penis relegadi orginala eseo kiu komencigis omnio. Mi trovis ji tre bele skribita, komprenebla, eq leginda. Mi komencis tradukado y kompletigis ji en 2017. Vi povas trovi fina traduko en PDF formato en mia publika dosieruyo >hik<.

Bitcoin, au Bitmono, estas valuto cifereca kiu ne bezonas centra servilo. Ne estas banko, ne estas kalkulisto. Hiu funcias per akordigo komuna, per interkonsento de partoprenantoy. El tiu vidpunkto, Bitmono estas miraklo de demokratio: omniu estas pli malpli samiforta y samigrava en Bitmona reto.

Kivoye tio funkcias? En Bitmono, oni elsendas peto sendi mono de adreso al adreso. Adresoy estas simila al monuyoy, sed vi povas havi senfina nombro da ili. Kitempe vi sendas mono, vi petas ke iu registru transago inter du adresoy.

Estas serviloy kiu kunmetas nombro da aktuala petoy (transagoy) enen registro. Tiu registro elsendidjas al alia retanoy (nomata nodoy). Kitempe nodoy interkonsentas pri ricevado de nova registro, via pago kompletidjis. Rimarku ke estas fina interkonsento kiu validigas via pago, ne decido fare iu retano.

Sed oni bezonas maniero malrapidigi elsendado de tiu registroy, kiu nomidjas blokoy. Se blokoy kreidjus tuya, oni nenitempe povus interkonsenti. Do Satoxi kreis sadja maniero malrapidigi kreado kiu ne malrapidigas akceptado: kunmetanto devas krei bloko kiu havas speciala eco. Oni kunmetas bloko, komputas valoro, y nur se tiu valoro estas bona lau interkonsenta kriterio, oni elsendas tiu bloko por interkonsentado.

Tiu funkcias bona qar kontrolado de tiu valoro ne estas malfacilajo, do nodoy povas forjeti malbona blokprovoy preskau senkosta. Omniu bloko entenas ligo al antaua bloko, de kiu ji komputidjis, do post tempo valida blokoy formas qeno.

Komplekseco de valora komputado xandjidjas dum tempo. Celo estas, ke oni trovu nova bloko post averadja dek minutoy. Longa periodo gravas, qar malprobablas ke du valida, malsama blokoy ekaperu samitempe. Imagu qeno finidjanta en iu bloko. Post kelka tempo aldonidjas dua bloko, post plia tempo tria. Se nodoy komencas kalkuli aldona blokoy per dua bloko, ili probabla trovos solvo antau nodoy kiu uzis tria. Do nodoy preferas pley malnova bloko por plilongado de qeno. Pro tio, post kelka tempo qeno ne plu xandjidjos.

Kiu estas problemoy de hiu sistemo? Estas vere tri grava:

• Adresoy ne ligidjas al homoy. Se vi perdas kontrolo de adreso, vi (y tuta reto kun vi) perdas mono omnitempe
• Qar bloko bezonas dek minutoy y oni bezonas sufiqa blokoy post via transago por certigi ji, transago ne kompletidjas antau plena horo
• Aldona Bitmono nur kreidjas per kreado de blokoy. Omniu bloko venas kun premio por komputanto. Qar nombro de blokoy kreskas konstanta, kreado de mono estas konstanta

Tiu lasta, Bitmona inflacio, idjis stranga problemo. Normale, oni kreas mono qar ekonomio bezonas ji. Fakte, kutime temas pri registara bezono. Omnikaze, mono kutime kreidjas pli rapida ol kreskado de ekonomio. Qar estas pli da mono ol bezonate, valoro de mono malkreskas. Tiu estas inflacio: prezo de omnio kreskas.

Bitmona inflacio estas negativa. Tio estas, Bitmona ekonomio kutime kreskas pli rapida ol Bitmona provizo. Pro tio, valoro de Bitmono mem kreskas: prezoy de omnio lau Bitmono malgrandidjas. Fame, en 2010-05-22 viro aqetis du picoy per dekmil bitmonoy. Hodiau, en 2023-11-16, oni povus aqeti veturilo lukseta per un bitmono.

Normale, plivaloridja valuto estas problemo, qar neniu aqetas aferoy, qar oni atendas malplialtidjo de prezoy. Qar Bitmono ne estas qefa valuto de ayniu ekonomio, tio ne okazas. Sed samilogike, oni tenas mema Bitmono y ne aqetas aynio, qar oni supozas ke prezo de aliajoy (inkluzive alia valutoy) malaltidjos.

Tiu logika qeno klarigas, kikauze Bitmono idjis investajo. Se oni tenas ji dum longa tempo, oni preskau certas pri jia plivaloridjo. Tio ankau klarigas, kikauze prezo de Bitmono xancelidjas tikvante: qar plimulto de Bitmona provizo tenidjas y ne uzidjas, kitempe frakcio de tenantoy samopinias pri vendado au aqetado, ili kreas artifika premo kiu xandjas valoro de Bitmono tre rapida.